Zahvaljujem žiriju za dodeljivanje nagrade „Anđelka Milić“ za doprinos rodnim i feminističkim studijama. Čini mi osobitu čast što sam deo naučne zajednice koja je proširivala znanja o društvu, znanja o ženama i „ženskom pitanju“ za koje je pre skoro pola veka Anđelka Milić skrenula pažnju da su na marginama naučnih interesovanja. Anđelka Milić je tada naglasila da je feministička kritika umela da pretera ali je uspela da probudi interes za proučavanje problema žena i njihovog položaja u društvu.
Kada sam pre tri decenije studirala komparativnu (jugo-svetsku) književnost na beogradskom Filološkom fakultetu osnovni i magistarski studijski program veoma retko su donosili informacije, podatke, činjenice o ženama koje su stvarale srpsku i jugoslovensku pisanu kulturu. Intelektualna skučenost, ugrađena u akademski program, predvidljivo je usmeravala ka poželjnim istraživačkim temama, čineći da slobodnomisleće žene (koje su otkrivale ono što je sakriveno) budu obeležene kao heretici.
Nažalost, i danas je ta situacija koja se tiče akademije gotovo nepromenjena. Slika o društvu uglavnom ostaje zamagljena, a oni koji bi se usudili da pokušaju da rasteraju ideološku maglu, ili su ignorisani ili su diskreditovani kao ideolozi feminizma. Ta redukovana slika društva u istorijama srpske književnosti predstavljala je književnike na šematizovan hronološki i biobibliografijski način. Dakle, sa većim akcentom na bibliografiji, a manjim na vezi pojedinaca, društva i ličnih potreba da se prenese neka važna poruka.
Za razumevanje književnosti, jezika i društva od presudne je važnosti kritički čitati i metodološki utemeljeno nadograđivati znanja o istoriji društva, istoriji jezika, istoriji institucija, istoriji nauke i naučnih zajednica (onih formalnih i onih neformalnih), istoriji ćutanja i ignorisanja, istoriji cenzure, istoriji iskrenih prijateljskih odnosa i onih koji se zasnivaju na kompromotujućim odnosima lojalnosti… Nemoguće je da kritičko čitanje ne dovede do sumnje i otkrivanja prećutanog, ignorisanog i skrivenog.
Dugo sam razmišljala o tome zašto je Anđelka Milić, u tom radu od pre skoro pola veka, imala potrebu da skrene pažnju na „feministička preterivanja“. Može li se preterati sa kritikom sistema koji traži potvrđivanje dogme a kažnjava otkrivanje sakrivenog?
Zašto je upotrebila eufemizam? Anđelka Milić je vešto spojila metodološku pažljivost i ljudsku obzirnost, istakla je uspeh feminističkih istraživanja, ali onaj neuspeh, koji je stavila na prvo mesto, tada je bio iskazan kao opomena a danas je nažalost postao skup ozbiljnih metodoloških i etičkih problema. Tokom poslednjih deset godina, istražujući razvoj srpskog društva, primetila sam da se „feministička preterivanja“ pojavljuju i tamo gde ne smeju da se nađu. Možda je bolji termin feministička popuštanja?
Jedna grupa preterivanja ili popuštanja odnosi se na nepoštovanje osnovnih metodoloških principa izrade naučnog rada i na nepoštovanje etike naučnog rada. Druga grupa preterivanja ili popuštanja tiče se prećutkivanja i ignorisanja metodoloških problema u kritici, recenziji, naučnim konferencijama, uređivanju, u naučnom radu sa podmlatkom… Treća grupa preterivanja obuhvata kompromitujuće odnose lojalnosti (npr. u organizovanju zatvorenih naučnih skupova, u cenzuri argumentovane kritike, u krajnje selektivnom citiranju u kojima radije prepoznajete ko je kome privatno dobra drugarica a ne koja su istraživanja bila pionirska). I tako dalje, itd. itd. Vrste preterivanja ili popuštanja nisu malobrojne. Mora da postoji svest da ta preterivanja ostavljaju posledice koje produbljuju probleme u društvu, jer ometaju kreiranje pouzdanog i relevantnog znanja, i narušavaju etiku rada i etičnog ophođenja. To su sve činioci koji će nas udaljiti od ideala humanizma, od odgovornosti jednih prema drugima, od odgovornosti prema znanju koje predajemo drušvu, prema društvu uopšte. Sasvim je svejedno da li nas od ideala humanosti udaljava nečasno postupanje konzervativaca, liberala, feministkinja.
Danas bi i Anđelka Milić i njena naslednica Marina Blagojević Hjuson najverovatnije bile zadovoljne jer žena i žensko pitanje nisu više na marginama naučnog interesovanja. Nažalost, Anđelku Milić nisam imala prilike da upoznam kao što jesam Marinu Blagojević Hjuson, koja je pomagala i podržavala moja istraživanja. U vreme institucionalnog ignorisanja to mi je mnogo značilo, neopisivo mnogo sam joj zahvalna na tome. Danas bi obe naučnice bile srećne što je naš rad prepoznat i ocenjen kao potreban i dragocen. U poslednjih pedeset godina urađeno je dosta istraživanja, ali i dalje pouzdana i relevantna znanja inspirisana feminističkim teorijama nisu uključena u redovne studijske programe različitih disciplina. To ostaje naš zadatak.
Nagrada koja nosi ime Anđelke Milić obavezuje na posvećen i odgovoran rad. Samo naši najbliži znaju šta sve takav rad podrazumeva. Zato mojoj porodici i prijateljima izražavam veliku zahvalnost. Još jednom, hvala žiriju i sponzorima na priznanju koje predstavlja motivaciju za dalja istraživanja.
